15. Jałówka po pierwiastce czy wieloródce?

Wstęp

Na efekty odchowu jałówek i ich późniejszą wydajność mleczną wpływa wiele czynników. Wyniki badań wskazują, że jednym z ważniejszych jest okres życia płodowego. Ponieważ organizm pierwiastki w trakcie ciąży nie jest obciążony produkcją mleka, w przeciwieństwie do organizmu wieloródki, dostępność składników dla rozwijającego się płodu jest zdecydowanie większa. Ta z kolei wpływa na rozwój cielęcia po urodzeniu, a także na wydajność mleczną i długowieczność przyszłej krowy. Jałówka po pierwiastce będzie więc potencjalnie cenniejszym materiałem hodowlanym niż ta, której matką była wieloródka, co będzie wynikało nie tylko z posiadanych przez nią genów.

Znaczenie okresu ciąży

Najbardziej intensywny rozwój płodu u bydła ma miejsce w trzecim trymestrze ciąży (Prior i Laster, 1979; Bell i wsp., 1995). Ostatni okres ciąży to jednakże głównie rozwój ilościowy płodu, tj. przyrost w dużym stopniu już ukształtowanych narządów i tkanek. W przeciwieństwie do rozwoju ilościowego, rozwój jakościowy płodu, tj. formowanie się najważniejszych narządów i „programowanie” ich funkcji oraz wydajności, ma miejsce przede wszystkim w początkowych okresach ciąży. Ponieważ masa płodu na początku ciąży nie powiększa się intensywnie, można przyjąć, że jego zapotrzebowanie na składniki pokarmowe jest niewielkie. Ze względu jednakże na dużą aktywność metaboliczną rozwijanego się płodu, zużywa on sporą ilość glukozy. U wysokowydajnych krów początek ciąży zbiega się na ogół z okresem bardzo wysokiej wydajności mlecznej i nierzadko ujemnego bilansu energetycznego. W efekcie dostępność glukozy dla rozwijającego się płodu, a także innych składników pokarmowych, może być uszczuplona. W świetle dostępnych wyników badań, sytuacja taka ma bardzo duży wpływ na rozwój i podatność na choroby jałówki w okresie odchowu, a także na jej przyszłą wydajność mleczną i okres użytkowania.

Wpływ na zdrowie i wydajność

W 2012 r. badacze z Hiszpani przeanalizowali dane wydajności mlecznej i okresu użytkowania ponad 40 000 krów. W ich pracach skupili się na wpływie statusu matki (pierwiastka czy wieloródka), wydajności mlecznej matki w trakcie ciąży i ewentualnego zachorowania na mastitis na wspomniane wskaźniki wartości użytkowej (González-Recio i wsp., 2012). Co bardzo ważne, przed analizą danych wyniki wydajności mlecznej i okresu użytkowania zwierząt zostały „poprawione” o efekt genetyczny. Tj. zwierzętom o wyższym potencjalne genetycznym wynik wydajności mlecznej i okresu użytkowania został odpowiednio pomniejszony, a tym o niższym potencjale odpowiednio powiększony. Wszystkie zwierzęta pod względem wartości genetycznej sprowadzono więc do wspólnego mianownika, tak aby w interpretacji uzyskanych wyników wykluczyć dyskusję nad ewentualną większą wartością genetyczną pierwiastek w stosunku do wieloródek.

Wyniki przeprowadzonej analizy danych wykazały, że córki pierwiastek produkowały o 52 litry mleka więcej w pierwszej laktacji i były użytkowane o 16 dni dłużej. Jednocześnie im większa była wydajność mleczna wieloródki w trakcie ciąży, tym mniej mleka produkowała jej córka w okresie użytkowania mlecznego (González-Recio i wsp., 2012). Jałówki rodzące się od najbardziej wydajnych wieloródek w stadzie mogą więc nie być w stanie w pełni wykorzystać swojego potencjału genetycznego, ze względu na nieoptymalne warunki rozwoju w trakcie życia płodowego. Ponadto, jałówki rodzące się od krów, które w trakcie ciąży chorowały na mastitis, również były szybciej brakowane ze stada. W efekcie status zdrowotny matki w okresie ciąży także wpływa na wartość użytkową przyszłego remontu stada.

Ponieważ w pracach hodowlanych nasienie buhajów jest dobierane tak, aby każde kolejne pokolenie zwierząt w stadzie posiadało większą wartość hodowlaną, logicznym jest, że rodzące się w gospodarstwie jałówki powinny produkować więcej mleka od ich matek. Na podstawie przytoczonych wyników badań, jasnym jest jednakże, że wartość genetyczna rodzących się zwierząt to nie jedyny czynniki decydujący o ich wydajności mlecznej czy okresie użytkowania.

Wpływ na zdrowie odchowywanych zwierząt

Opisane powyżej badania są jednymi z pierwszych, które dokumentują duży wpływ nie tylko posiadanych przez zwierzę genów, ale także statusu metabolicznego i zdrowia matki w okresie ciąży na wartość użytkową potomstwa. Podobne wyniki uzyskano w innych badaniach prowadzonych na wysokowydajnym bydle mlecznym.

Badacze z Kanady i USA przeprowadzili analizę efektów odchowu ponad 1 800 cieląt urodzonych w jednym gospodarstwie (Carvalho i wsp., 2020). W przeprowadzonej przez nich analizie również uwzględniano ewentualny wpływ wartości genetycznej poszczególnych zwierząt, tak aby ograniczyć wnioskowanie głównie do różnicy pomiędzy statusem matki (pierwiastka lub wieloródka) i ewentualnego wpływu innych czynników środowiskowych na wartość użytkową dochowywanych zwierząt, które także uwzględniano w analizie danych. Przeprowadzona analiza wykazała szereg różnic pomiędzy cielętami urodzonymi przez pierwiastki i wieloródki, głównie na korzyść tych po pierwiastkach. U jałówek, których matkami były pierwiastki odnotowano:

• Mniejszą śmiertelność w okresie odchowu,
• Mniejsze prawdopodobieństwo brakowania ze stada,
• Mniej przypadków chorób innych niż biegunki i schorzenia układu oddechowego,
• Szybsze pierwsze zacielenie i skrócenie okresu jałowienia,
• Mniejsze prawdopodobieństwo utraty ciąży w jej pierwszych 45 dniach,
• Mniejsze prawdopodobieństwo klinicznego przypadku choroby w pierwszej laktacji,
• Większe prawdopodobieństwo skutecznego drugiego zacielenia.

Oczywiście bycie córką wieloródki miało także zalety. Jałówki po wieloródkach, u których odnotowano jakąkolwiek chorobę w okresie laktacji poprzedzającej poród, miały mniej biegunek (ale jak wspomniano prawdopodobieństwo upadku lub brakowania ze stada było u nich większe). Co więcej, córki wieloródek wcale nie produkowały mniej mleka od córek pierwiastek, lub inaczej: córki pierwiastek nie produkowały więcej mleka od córek wieloródek, chociaż taka różnica byłaby oczekiwana ze względu na ich większy potencjał genetyczny (Carvalho i wsp., 2020). Niemniej jednak ilość zalet bycia córką pierwiastki zdecydowania przeważała i obejmowała tak ważne z punktu widzenia wartości użytkowej wskaźniki jak: długowieczność, wskaźniki rozrodu i podatność na choroby.

Znaczenie żywienia jałówek

Nie można nie wspomnieć, że organizm jałówek w okresie ciąży wciąż rozwija się. Wydatkowanie składników na ten rozwój jest bezspornie zdecydowanie mniejsze, niż na produkcję mleka u wieloródek. Niemniej jednak w pewnym zakresie rozwijający się płód konkuruje o składniki pokarmowe z matką, również gdy ta jest w okresie pierwszej ciąży, a więc nie produkuje jeszcze mleka. Fakt ten może przynajmniej w pewnym zakresie tłumaczyć mniejszą masę urodzeniową cieląt rodzonych przez pierwiastki, a także odnotowany w niektórych doświadczeniach brak różnic wydajności mlecznej w pierwszej laktacji pomiędzy córkami pierwiastek i wieloródek (Siqueira i wsp., 2017; Carvalho i wsp., 2020). Warto pamiętać, że różnice zapotrzebowania pokarmowego pierwiastek w stosunku do wieloródek dotyczą w dużym zakresie właśnie ostatnich tygodni przed porodem, gdy płód rozwija się bardzo intensywnie. Fakt ten warto brać pod uwagę w organizacji żywienia i utrzymania zwierząt w tzw. okresie przejściowym przed porodem.

Podsumowanie

W oparciu o wyniki niektórych, wciąż jednakże nielicznych badań, od córek pierwiastek można oczekiwać lepszych wskaźników rozrodu, mniejszej podatności na choroby oraz dłuższego okresu użytkowania. Fakt ten warto brać pod uwagę w prowadzonych pracach hodowlanych.

Literatura

Bell, A. W., R. Slepetis, R. A. Ehrhardt. 1995. Growth and accretion of energy and protein in the gravid uterus during late pregnancy in Holstein cows. J. Dairy Sci. 78:1954-1961. https://doi.org/10.3168/jds.s0022-0302(95)76821-7

Carvalho, M. R., C. Aboujaoude, F. Penagaricano i wsp. 2020. Associations between maternal characteristics and health, survival, and performance of dairy heifers from birth through first lactation. J. Dairy Sci. 103:823-839. https://doi.org/10.3168/jds.2019-17083

González-Recio, O., E. Ugarte, A. Bach. 2012. Trans-generational effect of maternal lactation during pregnancy: a Holstein cow model. PLoS One. 7:e51816-e51816. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0051816

Prior, R. L. i D. B. Laster. 1979. Development of the bovine fetus. J. Anim. Sci. 48:1546-1553. https://doi.org/10.2527/jas1979.4861546x

Siqueira, L. G. B., S. Dikmen, M. S. Ortega, P. J. Hansen. 2017. Postnatal phenotype of dairy cows is altered by in vitro embryo production using reverse X-sorted semen. J. Dairy Sci. 100:5899-5908. https://doi.org/10.3168/jds.2016-12539

Paweł Górka
Marzec 2023